بررسی معضل کوچی‌ها در اتاق فکر (47)

جلسه‌ی روز یک‌شنبه، اول جدی 1392 با مروری بر نتایج جلسات قبلی توسط داکتر امین احمدی آغاز شد. وی از بررسی چالش‌های انتخابات یاد کرد و تدابیری که برای مقابله با این چالش‌ها در پیش خواهیم داشت. سپس شش محور عمده را نام برد که باید در برنامه‌های حکومت‌داری اشرف غنی مورد توجه قرار گیرند: اول، رفع انزوای جغرافیایی هزاره‌جات با احداث شاهراه‌هایی که هزاره‌جات را به ولایت‌های هم‌جوار وصل می‌کند؛ دوم، حل معضل کوچی‌ها؛ سوم، مشارکت متوازن در ساختار قدرت سیاسی؛ چهارم، تعدیل واحدهای اداری؛ پنجم، اجرای دو پروژه‌ی بزرگ اختصاصی اقتصادی در هزاره‌جات؛ ششم، حاشیه‌زدایی از شهرها و حل مسایل شهری.

بحث کوچی‌ها و جنبه‌های مختلف این معضل توأم با راه‌حل‌هایی که می‌توان پیشنهاد کرد، موضوع اصلی جلسه‌ی امروز عنوان شد. داکتر احمدی گفت: تأمین امنیت مردم و قطع خون‌ریزی اولین اقدامی است که باید در هر راه حل مد نظر قرار گیرد. او معضل کوچی‌ها را یک مسأله‌ی حقوقی عنوان کرد نه یک مسأله‌ی سیاسی. وی گفت: اگر قانون اساسی تطبیق شود و برنامه‌ی اسکان کوچی‌ها عملی گردد، پیامدهای زیست‌محیطی و وضعیت علف‌چرها و چراگاه‌ها نیز مدیریت می‌شود.

اسدالله سعادتی گفت: قانون علف‌چرها و ملکیت کوچی‌ها که ادعا دارند با قباله‌های رسمی مال آن‌ها است، از موضوعات حساسیت‌برانگیزی اند که به سادگی نمی‌شود برای آن‌ها راه حل پیشنهاد کرد. این مسأله به محض آنکه مطرح شود، جنجال بزرگی برپا خواهد شد.

داکتر امین احمدی گفت: موضوع علف‌چرها و ملکیت‌های دارای سند و قباله‌ی شرعی دو موضوع جدا از هم اند که نباید مخلوط شوند. علف‌چرها جزء املاک عامه اند و برای تعیین حدود و نحوه‌ی استفاده از آن‌ها قانون و مبانی شرعی وجود دارد. حق تصرف دولت و محدودیت‌های آن نیز مشخص است. پیامدهای زیست‌محیطی استفاده از علف‌چرها نیز با توجه به منافع عامه و وضعیت اقلیمی و جغرافیایی سنجیده می‌شود. در مورد ملکیت‌های کوچی‌ها که دارای قباله‌های شرعی رسمی اند، باید با معیارهای حقوقی برخورد کنیم. این مسایل را با احساسات و یا خواسته‌هایی که معطوف به حساسیت‌های فردی یا قبیلوی اند، حل نمی‌توانیم. ما باید در تمام این موارد بحث را به حوزه‌ی حقوقی بکشانیم و از راه‌افتیدن این بحث‌ها هراس نکنیم.

جواد سلطانی گفت: مسأله‌ی کوچی‌ها، به دلایل مختلف، برای هر دو طرف جنبه‌ی حیثیتی پیدا کرده است. اولویت مهم این است که باید حرف‌های خود را دقیق و کارشناسانه مطرح کنیم تا مستمسکی برای ادعاهای اضافی و غیر ضروری نشود. او گفت: قسمت وسیعی از املاک خوب و حاصل‌خیز در تملک کوچی‌ها قرار دارند. این املاک به هر گونه‌ای که گرفته شده اند، حالا جایداد شرعی کوچی‌ها محسوب می‌شود و مردم محل نیز، حتا با توجیهات شرعی از آن‌ها استفاده‌ی نامشروع ندارند و حاصلات آن را برای صاحبان کوچی آن‌ها می‌رسانند. سلطانی گفت: قضیه‌ی کوچی باید از جنبه‌های امنیتی آن برای هزاره‌ها و کوچی‌ها از یک‌جانب، و از جنبه‌های اقتصادی و زیست‌محیطی آن برای تمام کشور از جانبی دیگر، مورد سنجش قرار گیرد. طرح اسکان کوچی‌ها در یک نقطه‌ی معین که فارغ از نزاع و جنجال باشد، از جمله‌ی مسوولیت‌های دولت است که باید به آن رسیدگی کند. جلوگیری از منازعاتی که به علت املاک کوچی‌ها در هزاره‌جات پیش خواهد آمد، باید با مبناهای حقوقی و قانونی مورد رسیدگی قرار گیرد. جواد سلطانی شیوه‌های پایان‌دادن کوچ‌نشینی و ایل‌گردی در ایران را از پیچیده‌ترین طرح‌هایی یاد کرد که در دوران شاه عملی شد و تا حدودی توانست این معضل را پایان بخشد.

جواد صالحی گفت: راه حل اساسی این است که طرح معضل کوچی‌ها از دستبرد رهبران سیاسی بیرون کشیده شود. این رهبران از معضل کوچی به عنوان برگه‌ی امتیازطلبی‌های سیاسی خود استفاده می‌کنند. بحث باید تخصصی شود و به کارشناسان حقوقی و قانونی سپرده شود. عبور از کوچی‌گری و ایجاد زمینه‌ی زیست سالم و صلح‌آمیز از وظایف اصلی دولت است که باید در طرح حکومت‌داری اشرف غنی مورد توجه قرار گیرد.

اسلم جوادی گفت: مدیریت روانی مسأله‌ی کوچی از مسایل مهم و حساسی است که باید در هر گونه طرح مد نظر قرارگیرد. ما از یک جانب نباید اتهام جانبداری از کوچی و کوچی‌گری را بر خود بار کنیم و از جانبی دیگر نباید متهم شویم که از مسأله‌ی کوچی به عنوان یک نقطه‌ی فشار علیه پشتون‌ها و یا زمامداران پشتون استفاده می‌کنیم.

من گفتم که اشرف غنی نیز برای حل مسأله‌ی کوچی مصمم است. حالا ما باید از او بخواهیم که طرح مشخص وی چیست. قرار بود که این مسأله‌ بین او و خلیلی مطرح شود و به راه حل برسند. باید از خلیلی پرسیده شود که در این راستا چه طرحی را پیش‌کش کرده است. بعد از شنیدن طرح خلیلی است که می‌توانیم با اشرف غنی نیز وارد صحبت و مذاکره شویم. من گفتم: مهم این است که جلو رفتن کوچی‌ها به هزاره‌جات گرفته شود و استفاده از اسلحه ممنوع قرار داده شود. یکی از راه‌حل‌ها لغو فرمان‌هایی است که به استناد آن‌ها کوچی‌ها به هزاره‌جات می‌روند.

داکتر احمدی گفت: دولت مسوول تأمین امنیت عامه است. جلوگیری از تعرض به املاک عامه نیز از مسوولیت‌های مهم دولت است. جنبه‌ی مهم دیگر بُعد امنیتی مسأله است که مورد استفاده‌ی مخالفین مسلح دولت، یعنی طالبان، قرار می‌گیرد و دولت باید آن را به عنوان یک مسأله‌ی مرتبط با امنیت ملی مورد توجه قرار دهد. داکتر احمدی گفت: مسأله‌ی کوچی در هر صورت با شیوه‌ها و راه‌کارهای سنتی قابل حل نیست. باید راه جدید پیدا کنیم.

جوادی گفت: وظیفه‌ی دولت رفع شکاف‌های اجتماعی است. ما با مطالبات خاص خود وارد مذاکره هستیم. این مطالبات باید جامع و گسترده باشند. به همین دلیل، باید ترتیبات یک نشست تخصصی برای شناخت ریشه‌ها و جنبه‌های مختلف معضل کوچی‌ها را فراهم کنیم و تلاش کنیم دیدگاه‌های خود را با دیدگاه اشرف غنی نزدیک سازیم تا به یک راه حل عملی و قابل قبول برای هر دو طرف برسیم.

جواد صالحی گفت: رهبران سیاسی گذشته به طور یک‌دست فاسد بوده و در پیچیده‌ساختن معضل کوچی سهیم اند. در سال‌های اخیر نیز این رهبران از معضل کوچی به عنوان یک وسیله‌ی سود و امتیاز بهره گرفته اند. حالا ما با ذهنیت نسل جدیدی سر و کار داریم که باید به طور سالم و درست مدیریت شود. باید حساسیت‌ها را کاهش دهیم و قضیه را به مسایل حیثیتی مرتبط نسازیم.

جوادی گفت: ما باید در طرح‌ها و اقدامات خود نشان دهیم که اراده داریم مسأله را حل کنیم نه اینکه از آن به عنوان یک نقطه‌ی فشار استفاده کنیم. من پیشنهاد می‌کنم که طرح‌های اولیه آماده شوند و در جمع یک هیأت برویم به محل. سفر هیأت ما به محل که اشرف غنی نیز در آن شامل باشد نشان از تعهد ما به دریافت راه حل برای این معضل است و ثابت می‌سازد که حل مسأله‌ی کوچی در اولویت کار دولت ما قرار دارد.

جواد سلطانی گفت: ما باید سطح بحث خود را تعیین کنیم و مسایل را در رده‌های مختلف مدیریت کنیم. قسمتی از بحث مربوط به حوزه‌ی تخصصی و حقوقی است. قسمتی از بحث مربوط به حوزه‌ی سیاسی و مسوولیت‌های دولت است. قسمتی دیگر مربوط به حوزه‌ی اجتماعی و التیام دردها و ناراحتی‌های مردم است. معضل کوچی را رهبران یا سیاستمداران خلق نکرده اند، بلکه تاریخ خلق کرده است. رهبران و سیاستمداران از آن استفاده کرده و سود برده اند. ما باید با مسأله صادقانه برخورد کنیم و آن را صرفاً به یک بازی انتخاباتی تقلیل ندهیم.

دانش گفت: مسأله‌ی کوچی از هر لحاظ برای ما اهمیت دارد. یکی از جنبه‌های حساسیت آن این است که اشرف غنی در تیم ما قرار دارد. ما نباید قضیه را حساس‌تر سازیم. ما با اشرف غنی صحبت کرده ایم. او گفته است که اول باید با نمایندگان دو طرف بنشینیم و از آن‌ها بشنویم. مسأله‌ی اسکان کوچی‌ها هم با گپ حل نمی‌شود. حکومت بعدی مکلف به ارایه‌ی راه حل است. باید استاد خلیلی به طور جدی مداخله کند. غنی پیشنهاد دارد که کوچی‌ها باید در شمال کشور اسکان داده شوند.

من گفتم: کشاندن بحث کوچی به شنیدن داستان و نظر نمایندگان دو طرف همان راهی است که کرزی و سایر زمامدارن حکومتی در پیش داشتند. ما نباید قضیه را به آنجا بکشانیم. اسکان کوچی در شمال نیز حساسیت‌برانگیز است. اشرف غنی با من دشت‌های هلمند را پیشنهاد می‌کرد و از طرح مالداری مدرن نام می‌برد. تا کنون او با من از اسکان کوچی‌ها در شمال یاد نکرده است. او خودش می‌داند که مطرح کردن این نکته چه معضلات دیگری را برای او و حکومتش به میان می‌کشد.

در ختم جلسه قرار شد داکتر جواد صالحی طرحی را که به نظرش عملی باشد، به جلسه بیاورد. دانش نیز وظیفه گرفت تا مسأله را با خلیلی در میان بگذارد و ببیند که وی با اشرف غنی به چه نتیجه‌ای رسیده است. (ادامه دارد)