اشرف غنی؛ الگوی حکومتی نقدپذیر

رییس جمهور اشرف غنی در منشور تحول و تداوم بر اصل پاسخگویی نظام سیاسی تأکید زیادی به خرج می دهد. منشور تحول و تداوم در واقع سندی بود که تعهدات سیاسی اشرف غنی را برای شهروندانی بیان می کرد که قرار بود بر اساس این تعهدات به او اعتماد کنند و او را به مرجعیت اقتدار مشروع کشور برسانند.

اکنون انتخابات به پایان رسیده است و اشرف غنی ریاست جمهوری کشور را بر عهده دارد. مطابق قانون اساسی افغانستان، رییس جمهور، به طور همزمان ریاست هر سه قوا را نیز در دست دارد. اصل پاسخگویی اشرف غنی در منشور تحول و تداوم در واقع پاسخگویی از اجرائات و کارکردهای هر سه قوا است. نقد و بررسی اشرف غنی و حکومت او نیز در واقع از همین بستر آغاز می شود.

***

اشرف غنی در شیوه حکومتداری خود با سایر زمامداران و سیاستمداران کشور متفاوت است. او دارای یک ساختار ذهنی اکادمیک و مدرن است و از خصوصیت های مهم این نوع ساختار ذهنی، استوار بودن آن بر اساسات و معیارهای علمی و اکادمیک است. اشرف غنی هر طرحی را که مطرح می کند، آن را در قالبی می ریزد که از لحاظ زمانی، امکانات اجرایی و چالش هایی که خلق می کند، قابل سنجش و پیمایش و نقد است.

مثلاً اشرف غنی طرح ها و اقدامات خود را به طور مشخص در چوکات زمان معین مطرح می کند. در عرف سیاسی سنتی افغانستان، این رویکرد اشرف غنی را نوعی بی توجهی به واقعیت های سیاسی کشور تلقی می کنند که بیشتر بر اساس مصلحت و تسامح استوار است. با این رویکرد، اشرف غنی بدون شک در معرض فشارهای شدیدی قرار خواهد گرفت، اما تحمل این فشار برای ایجاد نظمی که طرح ها و اقدامات رییس جمهور را قابل نقد و بررسی بسازد، ضروری است و به هزینه خود می ارزد.

رییس جمهور اعلام کرد که اولین گزارش را در پایان صد روز نخست کاری خود برای مردم ارایه می کند. او برای پیگیری دوسیه کابل بانک 45 روز را به عنوان ضرب الاجل معین کرد. وقتی از زندانیان پلچرخی دیدار کرد، دستور داد که در ظرف یک هفته تمام دوسیه هایی که تا کنون وضعیت شان مشخص نیست، بررسی شوند و زندانیان را از بی سرنوشتی و بلاتکلیفی نجات دهند در غیر آن سارنوالان و مسوولان امور خود شان به جای زندانیان خواهند نشست.

هنوز معلوم نیست که چه مقدار از این دستورها عملی شده و چه مقدار از عملی شدن در چوکات زمانی معین باز مانده است. اما همین امر زمینه را مساعد ساخته است که رییس جمهور در معرض قضاوت شفاف و روشن مردم قرار گیرد.

گزارش کاری تنها گزارش از موفقیت و به انجام رسیدن کار نیست. رشد و پیشرفت کار نیز جزء مهم گزارش کاری است. اگر روشن شود که فلان کار مشخص در زمان معین تکمیل نشد، باید دلایل آن به طور واضح بیان شود تا زمینه های رفع این موانع سنجیده شود. اگر حتی در جریان این رسیدگی معلوم شود که فقدان ساختارها و نهادهای قانونمند، یکی از کاستی هایی است که در راه تحقق یافتن برنامه های دولت وجود دارد، فرصت به دست می آید تا ایجاد این ساختارها و نهادها نیز در اولویت گرفته شود.

به همین گونه اشرف غنی به دلیل ساختار ذهنی اکادمیک خود، همه طرح هایی را که ارایه می کند قابل تجزیه و تحلیل اند. مثلاً وقتی از تأمین امنیت حرف می زند، به طور واضح می گوید که امنیت چه بوده و با چه چالش هایی مواجه است و برای تأمین آن چه پیش شرط هایی باید پذیرفته شود. این رویکرد، طرح امنیتی اشرف غنی را قابل نقد می سازد و برای عملی شدن آن نیز سهولت خلق می کند.

***

افغانستان در طول تاریخ خود همواره گرفتار بحران در عرصه حکومتداری و دولتداری بوده است. اشرف غنی در منشور تحول و تداوم، تصویر روشنی از بی ثباتی در طول چند قرن اخیر کشور ارایه می کند. بی ثباتی سیاسی اسم دیگر بحران است. وقتی در طول تاریخ سیاسی خود موفق نشده باشیم که تجربه های یک زمامدار یا یک نسل سیاسی را به زمامدار یا نسل سیاسی دیگر انتقال دهیم، نشان می دهیم که پای خود را در زمینه ای استوار و محکم احساس نمی کنیم. کشوری که دچار بحران و بی ثباتی باشد، در واقع کشوری است که خانه هایش را روی تپه هایی از ریگ روان ایجاد می کند.

برای نجات از بحران، به بستری سخت و محکم و استوار نیاز داریم. حکومت دموکراتیک همین بستر است. در حکومت دموکراتیک، برعکس حکومت خودکامه، اساسات نظام سیاسی بر اراده و رأی مردم قرار دارد. در این حکومت، به جای سیاست حذف، از سیاست مشارکت استفاده می‌شود و هدف اصلی آن حفظ قدرت نیست، بلکه هدف عمده‌ی آن حفظ نظم عمومی و ارائه‌ی خدمات عمومی است. همچنین این حکومت در مقابل شهروندان خود، غیر جانبدار بوده و هیچ‌گونه موقف قومی، لسانی، نژادی و مذهبی نداشته و حقوق برابر شهروندی را مبنا و اساس حکومت‌داری خود قرار می‌دهد.

حکومت دموکراتیک، چشم و گوش و زبان مردم با ابزار و راهکارهای قانونمند باز نگه می دارد. حکومت دموکراتیک، حکومت مبتنی بر شعارهای کلی و آرمان گرایانه نیست. حکومتی است با طرح های مشخص و معین. حکومت دموکراتیک زمینه ای فراهم می سازد که همه برنامه ها و اقدامات زمامداران، به طور مداوم در معرض دید عامه قرار داشته باشد و مردم بتوانند گام به گام به ارزیابی و نقد آن بپردازند.

***

با اشرف غنی می توان جامعه سیاسی ایجاد کرد و زندگی سیاسی را برای همه شهروندان آموزش داد. زندگی سیاسی زندگی ای است که اطمینان و خودباوری و اعتماد به نفس را تا درون خانه های مردم انتقال می دهد. مدیریت این حکومت، بدون شک، دشوار است و خورد و خواب را نه تنها از اشرف غنی، بلکه از همه دستیاران و همکاران او در نظام سیاسی سلب می کند، اما در فرجام کار، به یقین دستاوردی را شاهد خواهیم شد که به آن خواهیم بالید.

حکومت وحدت ملی تحت زعامت اشرف غنی، فرصتی فراهم می کند تا سر و صدای درون کوچه ها به تفکر درون خانه ها تبدیل شود. اشرف غنی نباید به موجودی هراسناک تبدیل شود و نباید فراتر از نقد و بررسی قرار گیرد. افشا کردن اسناد و چهره های مافیایی کار سختی نیست، اما الگویی که این عمل خلق می کند، خود زمامداران نظام جدید را نیز روی ترازوی نقد و بررسی بالا می برد و وزن آنان را برای همگان آشکار می سازد.

***

اشرف غنی و حکومت او را به طور مستمر و مداوم تحت ذره بین نقد و بررسی نگه داریم. این تعهدی است که وی برای مردم سپرده است و ایستادگی بر این تعهد چهره وی را متفاوت تر از اسلافش برای تاریخ خواهد سپرد. اشرف غنی منشوری را به صورت مدون در دسترس مردم قرار داده است که حاوی تعهدات او در مقام زمامداری کشور است. این منشور، نه سند اکادمیک است و نه توافقنامه سیاسی میان اشرف غنی و افراد یا گروه های معین سیاسی. این منشور، حامل اندیشه ها و باورهایی است که اشرف غنی برای ترمیم یک حکومت ناکام برای شهروندان مطرح ساخته است. نقد و بررسی اشرف غنی و حکومت او نیز در روشنایی همین منشور صورت می گیرد.

من به عنوان یکی از کسانی که در تهیه و تدوین این منشور با اشرف غنی همکاری داشته ام، می توانم ادعا کنم که این سند سیاسی، اولین نشانه معتبر برای باور جدید ماست: ما با الگویی متفاوت در عرصه زمامداری سیاسی سر و کار داریم و این الگو را سرآغاز تجربه جدید خویش برای ساختن یک سرنوشت بهتر سیاسی قرار دهیم. 

این مطلب در ستون «روزنوشت» جامعه باز نیز منتشر شد.